Ogromnym problemem jednostek samorządu terytorialnego jawi się brak wystarczającego finansowania w zakresie realizacji zadań zleconych. Często kwota dotacji na zadania zlecone nie zapewnia pełnej i terminowej realizacji zadania. Wówczas jednostce samorządu terytorialnego przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych.
Zadania publiczne i zadania zlecone
Art. 166 Konstytucji wskazuje, że zadania publiczne wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego można podzielić na dwa rodzaje:
- zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej – te wykonywane są przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania własne i z własnych środków
- zadania zlecone, które zlecający winien sfinansować w całości. Ustawodawca, jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, może bowiem zlecić i zleca jednostkom do wykonania inne zadania publiczne. W zamian jednak za ich wykonanie gwarantuje on również zapłatę w odpowiedniej wysokości. Powyższe reguluje treść art. 49 ust. 1, 5 i 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, który wskazuje, że jednostki samorządu terytorialnego otrzymują dotacje celowe z budżetu państwa w wysokości zapewniającej realizację zadań zleconych.
Wysokość dotacji nieadekwatna do potrzeb
Często wysokość dotacji jest nieadekwatna do wydatków ponoszonych na realizację zadań zleconych. Główna, choć niewyłączna, oś sporu sprowadza się do wysokości dotacji przeznaczonych przede wszystkim na finansowanie wydatków osobowych i rzeczowych ponoszonych przez samorządowe jednostki na realizacją zadań zleconych z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami, w tym między innymi wydawanie dowodów osobistych, prowadzenie ewidencji działalności gospodarczej, czy wydawanie zezwoleń.
Dotacja na zadania zlecone jest obligatoryjna i winna być adekwatna do potrzeb
Dotacja celowa, o której mowa w art. 49 ust. 1 ustawy o dochodach jest dotacją o charakterze obligatoryjnym. Jedną z niewielu, w stosunku do której ustawodawca sformułował zasadę adekwatności. Ustawodawca przyjął w tym zakresie pełną odpowiedzialność administracji rządowej za finansowanie zadań publicznych należących do jej kompetencji, zleconych do wykonania samorządowi. Żaden przepis rangi ustawowej nie nakłada na jednostki samorządowe obowiązku finansowania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej z dochodów własnych, jeżeli poziom środków przekazanych w formie dotacji nie jest wystarczający.
Sąd Najwyższy wskazał, że przepis art. 49 ust. 6 ustawy o dochodach stanowi samodzielną podstawę roszczenia o zapłatę kwoty rzeczywiście potrzebnej do pełnego wykonania zadań zleconych. Ma on zastosowanie zarówno w wypadkach przekazania przyznanej dotacji w niepełnej wysokości lub z uchybieniem terminu ustawowego, jak i przekazania ustalonych w budżecie dotacji w wysokości niezapewniającej właściwej realizacji zadań.
Odzyskanie środków na zadania zlecone ze Skarbu Państwa
Takie stanowisko otwiera drogę do skutecznego dochodzenia roszczenia stanowiącego różnicę pomiędzy kwotą, jaka rzeczywiście była potrzebna dla pełnego ich wykonania, a wysokością przekazanej dotacji.
Postępowanie toczy się w trybie postępowania cywilnego przed sądem powszechnym. Możliwe jest odzyskanie środków, które winny zapewniać finansowanie zadań zleconych. Dotacje celowe na zadania zlecone są istotnym składnikiem dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Szczególnie, że liczba zadań zleconych wciąż rośnie.
W tym celu jednostka samorządu terytorialnego dochodząc świadczenia wykazać, że przyznana kwota dotacji nie została wyliczona zgodnie z zasadami przyjętymi w budżecie państwa do określania wydatków podobnego rodzaju lub, że została przekazana w sposób uniemożliwiający pełne i terminowe wykonanie zadań zleconych. Wykazanie tego może się odbywać poprzez informacje opisowe z wykonania budżetu lub nawet pisma skarżącego sygnalizujące potrzebę zwiększenia kwoty dotacji.
Mając na uwadze treść aktualnego orzecznictwa samorządy nie pozostają bez ochrony prawnej i istnieją bardzo realne szanse na uzyskanie należnego im świadczenia.